تحفة الملوک (کشفی)«تحفة الملوک» تالیف سید جعفر بن ابی اسحاق دارابی کشفی ، کتابی است به زبان فارسی در حکمت سیاسی. کشفی این کتاب را به درخواست شاهزاده محمدتقی میرزا در سال ۱۲۳۳ ق تالیف کرده و ضمن قصیده‌ای که در پایان کتاب درج شده است، آن را به فتحعلی شاه قاجار تقدیم نموده است. تحفة الملوک در واقع تکمله‌ای بر اثر پیشین مولف به نام میزان الملوک با همان نگرش در فهم مسائل سیاسی است. ۱ - معرفی کتاباین اثر در سال ۱۲۳۳ ق. به درخواست حسام السلطنه به نگارش درآمده است. [۱]
. میزان الملوک و الطوائف، ص ۲۰.
علامه کشفی در خاتمه این کتاب به تدبیر منزل و سیاست کشور داری می پردازد؛ به نظر وی «اخلاق» مبنای سیاست است و سیاست بدون آن، سامان نمی یابد. آخرین بخش این کتاب، «بررسی جنگ میان دو دولت اسلامی» است؛ وی کشته شدگان دولتی را که هدفش از جنگ، اقامه سنت پیغمبر و اعتلای دین حق است، «مجاهد» و «شهید» می داند. علامه کشفی در این کتاب بر صلح و دوری از جنگ بین دولت های اسلامی، تأکید می کند و فواید و ثمرات آن را بر می شمارد ... [۲]
. اندیشه سیاسی سید جعفر کشفی، ص ۲۶.
۲ - ساختار کتابکتاب در دو جلد تدوین شده است. جلد اول مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم محقق عبدالوهاب فراتی، مقدمه مولف و سه بخش (طبق). هر طبق نیز مشتمل بر چند تحفه می‌باشد. جلد دوم نیز مشتمل بر ۱۸ تحفه و دو مجمع مشتمل بر تحفه‌هایی است. ۳ - گزارش محتوا۳.۱ - جلد اولبا مقدمه‌ای کوتاه در سبب نگارش کتاب آغاز شده است. طبق‌های کتاب، فصول متعددی را دربر دارد که کشفی بر هر یک نام «تحفه» نهاده است. طبق اول در بیان حقیقت عقل و متعلقات آن در هفده تحفه. نویسنده در این بخش به تفسیر روایتی از امام صادق علیه‌السّلام پرداخته است که به موجب آن عقل صادر اول، یعنی نخستین آفریده خداوند است و جهل نیز به عنوان ضد عقل و به تبع آن و بالعرض آفریده شده است؛ زیرا ظهور عقل بدون وجود ضد آن ممکن نیست. طبق دوم درباره کیفیت علاقه عقل به موجودات و مسائل مربوط به آن در سی تحفه است. نویسنده در این بخش با تکیه بر اصل «تعرف الاشیاء باضدادها» با تفصیل بیشتر درباره جهل به عنوان ضد عقل و فلسفه خلقت آن و ماهیت و صفات آن سخن می‌گوید. درباره سرشت اهل عقل و اهل جهل بر آن است که این دو فرقه همواره در ذاتیت خود باقی و برقرارند و هیچ گاه متحول نمی‌شوند. به علاوه نشان می‌دهد که فلسفه را خلاف حکمت و تصوف را خلاف شریعت می‌داند. طبق سوم نیز از خواص، آثار و علامات عقل و متعلقات آن سخن می‌گوید. کشفی در این طبق با نقل روایتی، ده اثر عقل را که هر کدام به نوبه خود، منشا ده خصلت دیگر است بیان می‌کند. نکته مهم در این مباحث آن است که وی برای هر خصلت، سه ضد برمی شمارد و در تجزیه و تحلیل آنها، راه‌های تحصیل و شیوه‌های دفع موانع و مضرات آنها را نیز بیان می‌کند. ۳.۲ - جلد دوممشتمل است بر هجده تحفه و دو مجموعه. مجموعه اول در علم تدبیر منزل در ۲۶ تحفه و مجموعه دوم در علم سیاست مدن در هشت تحفه. تحفه هفتم از این بخش به عهدنامه مالک اشتر به همراه ترجمه فارسی آن اختصاص یافته است. تحفه الملوک کشفی نثری ساده و روان دارد و با آیات و احادیث فراوان و شواهد شعری فارسی از سروده‌های شاعران نامی، چون سعدی ، حافظ و مولوی و سروده‌های خود مولف آراسته شده است. از ویژگی‌های کتاب می‌توان به نقاشی‌ها و تصاویر و جداول اشاره کرد که نویسنده کوشیده است تا به یاری آنها نظریات خود را شرح دهد. ۴ - وضعیت کتاباین کتاب نخست در سال ۱۲۷۳ ش. در روزگار ناصرالدین شاه در اصفهان و پس از آن در سال ۱۲۷۶ ش. در تبریز چاپ سنگی شد. نسخه حاضر در برنامه که با عنوان فرعی «گفتارهایی درباره حکمت سیاسی» انتشار یافته، مشتمل بر پاورقی‌هایی به قلم عبدالوهاب فراتی (محقق) و فهرست‌های ذیل می‌باشد: آیات، روایات، عهدنامه مالک اشتر، اشعار، معصومین علیه‌السّلام ، انبیاء علیه‌السّلام ، اعلام، اصطلاحات، اماکن، گروه‌ها و جماعات و طوایف و نیز کتب، در انتهای اثر آمده است. [۳]
شکوهی، فریبا، دانشنامه زبان و ادب فارسی، جلد دوم، ص۲۷۲- ۲۷۳.
[۴]
زارعی، سعدالله، حکمت کشفی، کیهان فرهنگی، آذر ۱۳۸۴، ش ۲۳۰، ص۴۰- ۴۳.
۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |